Jarosław Cieśliński, Ewa Lisowska
Trekking do bazy pod Mt Everest był spełnieniem naszych marzeń i wyrazem fascynacji wysokimi górami. Wiele języków ma własną nazwę dla tego szczytu. W języku angielskim – Everest – to nazwisk głównego geodety Indii, po nepalsku – Sagarmatha znaczy Czoło Nieba, a po tybetańsku Czomolungma – czyli Bogini Matka Śniegu. Perspektywie ujrzenia najwyższej góry świata towarzyszyła ekscytacja, ponieważ podczas wędrówki mieliśmy zobaczyć również trzy inne ośmiotysięczniki (Lhotse, Cho Oyu i Makalu), a także majestatyczny sześciotysięcznik Ama Dablam.
W atlasie z zaciekawieniem przypatrujemy się godłu Nepalu. Jego symbolika wiele mówi o państwie. W dole godła umieszczono dewizę tego małego kraju położonego pomiędzy dwoma potężnymi mocarstwami – Indiami i imperialnymi Chinami: Matka oraz Ojczyzna są ważniejsze nawet od raju. W środku godła dominuje potężny szczyt Sagarmatha i żółć równin Teraju. Na górze znajduje się flaga symbolizująca dwie religie: panującą hinduistyczną (ponad 85% wyznawców) oraz buddyjską (tylko 8% wyznawców). Na fladze umieszczono również słońce i księżyc wyrażające marzenie narodu o wiecznym trwaniu. Na niewielkiej przestrzeni godła Nepalczykom udało się zawrzeć wiele informacji o kraju bogatym zarówno pod względem kulturowym, przyrodniczym, jak i etnicznym.
Marzenia o Nepalu zaprowadziły nas do Kathmandu, skąd wyruszymy do Parku Narodowego Sagarmatha u podnóża Mt Everest. Może uda się nam spotkać mitycznego człowieka lodu – Yeti? Symboliczna wydaje się również data wyjazdu. Dwudziesta rocznica śmierci na Lhotse najwybitniejszego polskiego himalaisty – Jerzego Kukuczki.
Czas podróży
Od 16 października do 16 listopada 2009 r. (w Nepalu od 18 października do 10 listopada) – jedziemy w cztery osoby.
Trasa podróży
Warszawa – Delhi (samolot: ) – Delhi – Gorakhpur (nocny pociąg) – Gorakkhpur – Sonauli, granica (autobus) – Sonauli – Belahiya (k. Bhajrahawa piesze przejście granicy) – Bhajrahawa – Kathmandu (nocny autobus) – Kathmandu – Lukla (samolot) – trekking do doliny Gokyo i Khumbu ku podnóżom Everest – Lukla – Kathmandu (samolot) – Kathmandu – Belahiya/ Bhajrahawa (nocny autobus) – Sonauli (piesze, przejście granicy) – Sonauli – Varanasi (autobus) – Varanasi – Satna – (nocny pociąg) – Satna – Khajuraho (autobus) – Khajuraho – Delhi (nocny pociąg) – Delhi – Warszawa (samolot).
Koszt wyjazdu
Koszty utrzymania w Indiach czy Nepalu zależą od wielu czynników: standardu hoteli, przewozów, korzystania podczas trekkingu z usług tragarzy czy przewodników. Założyliśmy, że będziemy nocować w tanich hotelach oferujących jednak większe i czyste (tzn. bez robactwa) dwójki z natryskami. Jedliśmy również dwa solidne posiłki dziennie w skromnych restauracyjkach dla globtroterów. Na napojach nie oszczędzaliśmy. Podróżowaliśmy lokalnymi środkami lokomocji. Koszt utrzymania na osobę wyniósł ok. 19 USD dziennie (łącznie ze wszystkimi przejazdami). Suma nie obejmuje zakupu biletów lotniczych (Warszawa – Delhi – Warszawa), ubezpieczeń, wiz, przewodników, prezentów itp. Na trekking w górach trzeba przewidzieć ok. 18 USD dziennie. Jeśli wliczymy tragarzy i przewodników, to, oczywiście, koszty wzrosną o te pozycje. Podczas trekkingu noclegi były najmniejszym wydatkiem (50 NRs za łóżko), natomiast wyższe były koszty jedzenia, którego cena rosła wraz z wysokością. Ogólnie przyjętą zasadę, że je się tam, gdzie się śpi, respektowaliśmy nie tylko z grzeczności, ale również dla wygody. Dzięki temu mogliśmy negocjować w sprawie darmowego noclegu, który zazwyczaj dostawaliśmy. Naszym atutem był również brak przewodnika i tragarzy, znacznie zmniejszający koszty gospodarza lodge (prymitywnego hoteliku), ponieważ tradycją jest, że przewodnicy i porterzy jedzą i śpią za darmo, o ile przyprowadzają ze sobą grupę.
Poniżej przedstawiamy przybliżone koszty naszego całego pobytu w Indiach i Nepalu (bez prezentów) wyliczone dla jednej osoby:
noclegi (w pokoju dwuosobowym) – 40 USD
przejazdy (w tym lot do/z Lukli) – 260 USD
wstępy – 29 USD
wiza Nepalska – 40 USD
wiza Indyjska – 63,4 USD (184 zł)
bilet lotniczy do/z Indii – 623,8 USD (1809 zł)
internet – 3,5 USD
papierosy (1 osoba paląca) – 50 USD
jedzenie, napoje, piwo… – 12 USD na 1 dzień
Optymalny termin podróży
Najlepszą porą na trekking w nepalskich Himalajach jest okres od połowy października do połowy grudnia, a także kwiecień i maj. W pozostałych miesiącach docierają tu monsunowe deszcze bądź też jest zbyt śnieżnie i zimno. Jesienią pogoda jest dość stabilna o przejrzystym powietrzu, natomiast wiosną możemy podziwiać kwitnące rododendrony. Istnieje jednak ryzyko, że już w maju mogą nadciągać pierwsze monsunowe zachmurzenia i zamglenia. Jesień na tej wysokości cechuje się znaczną amplitudą temperatur pomiędzy dniem i nocą. Powyżej 4000 m n.p.m. wynosiła ona około 10 stopni w dzień, w nocy około minus 5 stopni Celsjusza. Częste w ostatnim okresie przesunięcie się pory monsunów powoduje, że w pierwszych dniach października wysoko na przełęczach zdarzają się opady śniegu. Może to powodować trudności z ich przekraczaniem. Problem z opadami śniegu może występować także w grudniu, im bliżej himalajskiej zimy.
Mapy – przewodniki – permity
Mapy: wszystkie mapy trekkingowe bardzo dobrej jakości kupiliśmy w księgarniach na Thamelu (Kathmandu). Korzystaliśmy z Trekking Map: Lukla to Everest Base Camp w skali 1:50 000. W Kathmandu można dostać zarówno mapy wszystkich rejonów wyprawowych, jak i mapy (w jeszcze większej skali) wysokich szczytów trekkingowych, np. Island Peak (6 189 m n.p.m.) czy Mera Peak (6 476 m n.p.m.). Ich ceny oscylują pomiędzy 300 a 500 NRs.
Książki: również bardzo bogata oferta dostępna na Thamelu lub Paharganju (Delhi). Nie bez znaczenia jest możliwość powrotnego odsprzedania już nieprzydatnego przewodnika (w zasadzie tę formułę praktykują głównie w Delhi). Z pozycji anglojęzycznych polecamy: przewodnik trekkingowy Jamie McGuinness Trekking in the Everest Region – zawiera m.in. wierne szkice tras górskich (starsze wydanie widzieliśmy na wyprzedaży za 800 NRs). Godne polecenia są górskie przewodniki wydawnictwa Trailblazer. Z klasyki: Lonely Planet – India – przewodnik zapoznający z realiami Indii, komunikacją, ułatwiający zaplanowanie czasu w Indiach (ukazała się również skrócona polska wersja Wydawnictwa Pascal). Z polskojęzycznych wydawnictw na pewno przyda się Nepal wydany w ramach Biblioteki Gazety Wyborczej, albumowe wydanie Trekking w Himalajach Stefano Ardito z ciekawymi opisami tras górskich (są to pozycje, z którymi warto się zapoznać w Polsce ze względu na ich ciężar). Na trasę natomiast można zabrać przewodnik Wydawnictwa Bezdroża Indie północne, Nepal i Goa, na pewno nie może zabraknąć przewodnika trekkingowego Janusza Kurczaby Himalaje Nepalu („biblii” himalajskich łazików).
Permit: pozwolenie na wejście do Parku Narodowego Sagarmatha można wykupić w Katmandu w Nepal Turism Board (Nepalska Rada Turystyki) mieszczącym się w pobliżu starego lokalnego dworca autobusowego i stadionu sportowego. Uzyskamy tam również praktyczne informacje dotyczące zakupu map, a także, przy odrobinie szczęścia, bezpłatny wielkoformatowy plakat z panoramą Everestu i przyległych szczytów (należy się o niego zapytać). W NTB wyrabiają bezpłatne książeczki trekkingowe (potrzebne dwa zdjęcia), tzw. TIMS. Permit do parku kupimy też bezpośrednio przy bramie parku w Monjo (1000 NRp). Jest on sprawdzany w Monjo i Namche Bazar (rejestruje się tam wchodzących i wychodzących turystów).
Wizy
Wizę indyjską wydaje ambasada Indii w Warszawie, ul. Rejtana 15/2-7. Jej koszt to 184 zł. Wniosek wizowy (do pobrania na stronie internetowej ambasady) składamy w godz. 9.00 – 12.00, wizę odbieramy w godz. 16.30 – 17.00 (poza środą). W ostatnich latach na dokument oczekuje się od tygodnia do dwóch. Do wniosku dołączamy ksero rezerwacji biletów lotniczych do Indii i trzy zdjęcia. Podobnie jak w innych krajach trzeciego świata przy wypełnianiu wniosku lepiej nie wpisywać dziwnych, podejrzanych (w rozumieniu Hindusów) zawodów, np. dziennikarza czy żołnierza. Wizę Nepalską dostaniemy na granicy. Koszt 30-dniowej wizy wynosi 40 USD. Należy dołączyć jedno zdjęcie.
Waluta
1 USD – 45,9 rupii indyjskich (Rs)
1 EURO – 68 rupii indyjskich (Rs)
1 USD – 72 rupie nepalskie (NRs)
1 EURO – 108 rupii nepalskich (NRs)
Kurs wymiany może wahać się +/- 1 rupii w zależności od miejsca, gdzie wymieniamy walutę. Można negocjować ceny (szczególnie w nepalskich kantorach). Dolar amerykański czy euro? Obecnie nie ma to już znaczenia. Choć w przypadku płacenia w walucie zagranicznej dolar nadal jest lepiej rozpoznawalny. Warto uważać na starsze banknoty dolarów, ponieważ można mieć trudności podczas ich wymiany. Walutę wymieniamy w wielu punktach Delhi czy Kathmandu, trudniej to zrobić na trasie trekkingu, poza Namche Bazar, ale tam kurs może być niekorzystny. W Nepalu można płacić również rupiami indyjskimi zamiennie z walutą nepalską. Dotyczy to jednak dużych miast oraz dróg dojazdowych do granicy.
Z karty kredytowej można skorzystać podczas zakupu biletów lotniczych, a także płacić za zakupy w niektórych sklepach z pamiątkami. W Nepalu część małych agencji nie przyjmuje kart, a za te które przyjmują, pobierają dodatkową prowizję (3 – 5%). W Kathmandu można wybrać pieniądze w miejscowych kantorach (filiach banków), natomiast nie zauważyliśmy jakichkolwiek bankomatów.
Tanie hotele i małe sklepy nie honorują kart kredytowych. Można się spotkać również z praktyką kserowania kart przez niektóre agencje turystyczne (nie polecamy tej formy transakcji – zbyt ryzykowna). Ważna informacja: warto mieć do dyspozycji gumki i przepastny portfel na grube zwitki banknotów nepalskich.
Na trekking nie ma potrzeby zabierać banknotów o małych nominałach (poniżej 100 NRs), ponieważ ceny w przydrożnych teashopach i hotelikach są dość wysokie.
Szczepienia i zdrowie
Zalecamy szczepienia, szczególnie przeciw żółtaczce (A, B) i tężcowi. Warto zabrać środki przeciwbiegunkowe. Pozostałe potrzebne medykamenty to: aspiryna (przyda się na wysokościowy ból głowy), środki dezynfekujące i opatrunki. Bardzo przydatne okazały się również tabletki na ból gardła (częsty problem na dużych wysokościach w tak surowym klimacie). Dwóch uczestników musiało również ratować się antybiotykami (wspomniane problemy z gardłem). Apteki w Indiach i Nepalu (aushadhi pasal – sklep medyczny) są bardzo dobrze zaopatrzone, a lekki na gardło można było kupić także w większych górskich miejscowościach. Sklepy dysponują również szerokim asortymentem środków higienicznych.
W Indiach i Nepalu bezwzględnie należy przestrzegać zakazu picia wody z kranu. Najlepiej kupować wodę butelkowaną (skontrolować nakrętkę czy ma nienaruszoną folię), w niej również zalecamy mycie zębów. Wypicie nieprzegotowanej wody, jeśli nie skończy się amebą, to skutkuje problemami gastrycznymi. Z tego powodu należy również jeść potrawy wysmażone lub gotowane. Z surówek lepiej zrezygnować i preferować owoce, które można obrać ze skórki. Stan sanitarny większości tanich restauracji pozostawia wiele do życzenia. Przy wyborze posiłków warto zachować rozsądek.
Podczas trekkingu należy również uważać na wodę. Część strumieni przepływa przez osady ludzkie bądź pastwiska.
Bardzo korzystne ubezpieczenie od KL i NW oferuje Międzynarodowa Legitymacja Studencka i Nauczycielska (ISIC i ITIC). Koszt ważnej przez ponad rok legitymacji to 69 zł. Dodatkowo można korzystać ze zniżek, choć co trzeba zaznaczyć, w Indiach i Nepalu nie są one honorowane.
Język
Nepal jest otwarty dla turystów. Bez kłopotów porozumiemy się w nim w języku angielskim. Również w Indiach nie będziemy mieć z tym problemów. Wiele agencji turystycznych oferuje usługi przewodników posługujących się swobodnie językiem francuskim, niemieckim, rosyjskim, a nawet koreańskim. W górach, w lodgach znajomość podstaw języka angielskiego jest powszechna. Dla wielu młodych mieszkańców rejonu poznanie języka obcego jest szansą na lepszą pracę, stąd zawsze chętnie nawiązują rozmowę.
Słowo klucz do porozumiewania się z Nepalczykami bez względu na wyznanie, dialekt czy grupę etniczną jest przeciągle wypowiadane słowo Namaste (cześć, witaj).
Noclegi
Delhi (dzielnica Paharganj, ulica Main Bazaar):
hotel Down Town (dwójka z łazienką często z TVsat) – po pertraktacjach 350 Rs (indyjskich); czysty i duży pokój bez klimatyzacji (normalna cena to koszt 400 Rs), mniejszy pokój można wynająć za 300 Rs;
hotel Cottage Good Day (czteroosobowy z dwoma łóżkami małżeńskimi i z łazienką) – 550 Rs, (dla 3 osób korzystających); bardzo duży czysty pokój, z oknami, sprawiający lepsze wrażenie od Down Town. Cena po bardzo długich negocjacjach. Oba hotele są położone blisko siebie w części ulicy bliższej dworca kolejowego;
hotele z klimatyzacją w pokoju – ceny od 600 Rs.
Kathmandu (dzielnica Thamel, ulica Chetrapati):
Khangsar GH (duża dwójka z łazienką) – 300 Rs (indyjskich) lub 500 NRs (nepalskich); czysty hotel, z ładnym widokowym tarasem na dachu. Do dyspozycji mamy darmowy internet, przechowalnię bagażu, skrytkę depozytową oraz darmowy dowóz z/na lotnisko. Znajdująca się w środku restauracja oferuje jednak niezbyt wyszukane menu. Właściciel prowadzi agencję turystyczną z przystępnymi cenami. Miejsce w hotelu kupiliśmy jeszcze w Sonauli (na granicy nepalskiej) w agencji turystycznej (Sight Nepal Travel & Tours z Belahiya) przy zakupie biletów na autobus do Kathmandu. Po krótkich rozmowach zdecydowaliśmy się na tę opcję, ponieważ planowany przyjazd do Kathmandu miał być o 4 rano, więc chcieliśmy mieć miejsce w hotelu o tej porze. Adres e-mail: khangsar@wlink.com.np
Trekking w Parku Narodowym Sagarmatha:
Podczas całego 16-dniowego trekkingu nocowaliśmy w lodgach, małych skromnych hotelikach często zmontowanych ze zwykłej sklejki. Dwuosobowe nieogrzewane pokoiki (rzadko dormitoria wieloosobowe) posiadały tylko wąską pryczę z materacem. Toalety w większości znajdowały się na zewnątrz. Za dość prymitywny natrysk w postaci wiaderka z ciepłą wodą trzeba było dodatkowo zapłacić od 200 do 300 NRs. Centralnym miejscem lodgy była jadalnia z kozą pośrodku. Małe lodge były przytulniejsze, a jadalnie szybciej się nagrzewały. Opałem, oczywiście, było łajno krowy lub jaka. W każdej można było zamówić posiłki – od najtańszego dhal z ryżem po najdroższy zestaw mięsny. Na 15 noclegów w lodgach tylko sześć razy płaciliśmy za pokój. Ceny: 100 NRs za pokój dwuosobowy lub 50 NRs za miejsce w dormitorium. Przypominamy o zasadzie: je się tam, gdzie się śpi. Na wyposażeniu lodgy są często koce, jednak własny ciepły śpiwór jest niezastąpiony. Warto również zabrać puchowy bezrękawnik, który przydaje się wieczorami do poruszania się w obrębie lodgy. Dodatkowe opłaty pobierane były za ładowanie baterii (około 100 – 200 NRs za godzinę). Lodge wybieraliśmy z kilku w danej miejscowości, sugerując się ładnym lub praktycznym położeniem przy szlaku. Tylko w Loubuche z powodu dużej liczby turystów mieliśmy niewielki problem ze znalezieniem noclegu. Także skromna baza w Dzonglha (tylko dwie lodge) za przełęczą Cho La nie zawsze gwarantuje nocleg.
Varanasi (dzielnica przy ghatach):
Teerth Guest House w pobliżu Manikarnika Ghat i Złotej Świątyni był najładniejszym i najprzytulniejszym hotelikiem spośród tych o umiarkowanych cenach. Czysta dwójka z dużą dostawką dla trzeciej osoby (z łazienką i ciepłym prysznicem) – 400 Rs (po krótkich negocjacjach). Przestronne czyste patio, taras na dachu, restauracyjka ze znośnymi posiłkami. Trudno do niego trafić. Najlepiej kierować się ku zamieszczonemu w przewodnikach Lonely Planet hotelowi Yogi Lodge. W jego pobliżu są już tablice doprowadzające do Teerth GH.
W Varanasi najtańsze pokoje oferują prywatne kwatery (już od 100 Rs). Często jednak są na tyle obskurne, że człowiek nie ma ochoty tam wejść, a co dopiero spać. Jedynym ich atutem (choć nie zawsze) jest ładny widok na Ganges i ghaty.
Khajuraho:
Hotel Zen (bardzo duża dwójka z łazienką i wygodna dostawka dla trzeciej osoby, klimatyzacja) – 300 Rs; na dole bardzo droga restauracja, piękny ogród w stylu wschodnim, czysto i boy przy drzwiach. W miejscowości znajduje się dużo tanich i ładnych hoteli, pokoje (prymitywniejsze, ale również czyste) można było dostać już za 150 Rs (bez pertraktacji).
Posiłki
W Indiach i Nepalu bez problemów korzystamy z licznych knajpek i restauracji oferujących różnorodne potrawy, zarówno tradycyjne z ryżem, jak i europejskie. Na śniadanie w Paharganju (Delhi) czy Thamelu (Kathmandu) najlepiej zamówić zestaw. W przystępnej cenie można zjeść urozmaicony posiłek: najczęściej dwa jajka (w różnej postaci), zasmażane ziemniaki, dwa tosty, dżem, masło i do wyboru herbata lub kawa (w Indiach w cenie: 70 – 90 Rs, w Nepalu: 160 NRs). Koszt posiłków w większości indyjskich restauracji waha się od 50 do 120 Rs (zupy można zjeść już za 30 do 45 Rs), w nepalskich: 80 – 150 NRs (zupy: 30 – 40 NRs). Cena głównie zależy od tego, czy jest to danie mięsne czy wegetariańskie. W nepalskich restauracjach bardzo często doliczają do rachunku taksę za obsługę (10 – 12%), nieuwzględnioną w menu.
Na trekking pod Everest nie trzeba zabierać żadnego pożywienia poza tzw. szturm żarciem (suszone owoce, batony, sucha kiełbasa itp.). W lodgach bez problemu zamówimy posiłki zarówno śniadania, jak i obiadokolację (18 USD stawki dziennej starczy w zupełności). Posiłki są urozmaicone i dostosowane do gustów turystów. Jeśli nie dysponujemy zbyt dużą ilością pieniędzy, można zawsze (tak jak tragarze) jeść dhal bhat (ryż z sosem z soczewicy i rozgotowanymi warzywami). Podają go w olbrzymich porcjach z obowiązkowymi dokładkami i w przystępnej cenie (ok. 150 NRs). Zalecamy wzięcie na trekking własnej herbaty, ponieważ podawana w hotelikach ledwie barwi wodę. Smakowała nam również himalajska pizza robiona na spodzie z chiapaty (płaski indyjski chleb). Zarówno ceny posiłków, jak i innych produktów wzrastały wraz z wysokością. Jeśli ktoś preferuje gotowanie we własnym zakresie, to w Kathmandu i Namche Bazar można nabyć zarówno kartusze i maszynki na gaz, jak i na benzynę.
Dobrze jest mieć aluminiowe naczynia na wodę. Przed wyruszeniem na trasę zawsze można napełnić je gorącą przegotowaną wodą, zamiast kupować drogą wodę do picia w plastikowych butelkach. Warto wziąć musujące tabletki wzbogacające wodę w minerały i witaminy oraz środki na odkażanie.
Z alkoholami nie ma problemu: w bogatszych lodgach można kupić whisky (bardzo droga), a w wielu piwo (puszka 0,33 l kosztuje od 150 do 300 NRs).
Należy pamiętać, iż higiena we wszystkich kuchniach restauracyjnych w Indiach i Nepalu pozostawia wiele do życzenia.
Przykładowe ceny produktów (Indie):
woda butelkowana (1 l) – 10 do 15 Rs
coca Cola (0,33 l) – 12 do 15 Rs
coca Cola (0,6 l) – 25 Rs
piwo (Kingfisher 650 ml) – 60 do 90 Rs (w restauracjach: 120 do 150)
chapati – 10 do 15 Rs
ginger lemon tea (napój imbirowy) – 25 do 30 Rs
kawa – 15 Rs (duży termos ok. 40 Rs)
herbata – 5 do 10 Rs
papier toaletowy – 35 Rs
papierosy – ok. 80 Rs
internet – 25 do 45 Rs (1 godz.)
Przykładowe ceny produktów (Nepal):
woda butelkowana (1 l) – 10 do 15 NRs (na trekkingu: 100 do 200)
coca Cola (0,33 l) – 20 NRs (na trekkingu: 180 do 200)
coca Cola (0,6 l) – 25 Rs
piwo (Everest, Ghorka, Tuborg 650 ml) – 135 do 160 NRs (w restauracjach: 180 do 200)
chleb z piekarni (bochenek) – 70 NRs
chapali – 3 do 5 Rs
herbata – 5 do 12 Rs
papier toaletowy – 15 NRs
internet – 35 do 100 NRs (1 godz.)
papierosy – 80 do 100 NRs
Podczas trekkingu:
internet – 10 do 20 NRs (1 min.)
papierosy – 150 do 250 NRs
śniadanie zestaw – od 150 NRs
omlet – 80 NRs
tosty (2 szt.) – 60 NRs
danie obiadowe – 300 do 400 NRs
duży termos herbaty – 200 NRs
Przejazdy
Są trzy możliwości dostania się do Nepalu. Poza dość długą drogą lądową (utrudnioną obecnie przez sytuację polityczną w Pakistanie i Tybecie) można do Nepalu dostać się drogą lotniczą (z przesiadką w Delhi) lub lotniczo-lądową: do Delhi samolotem i z Delhi lądem (wariant tańszy, ale o półtorej doby dłuższy). Bilety lotnicze kupiliśmy przez Internet na portalu Terminal A cena jednego (ze wszystkimi opłatami) wyniosła – 1809 zł (rosyjskie linie Aeroflot – z przesiadką w Moskwie). Były też opcje tańsze (1500 zł), ale trzeba było dostosować się do podanych terminów lotów. Należy pamiętać o zrobieniu wydruku biletu z Internetu i wzięciu go do Indii. Uniknie się wówczas kłopotów i tłumaczenia się przed wejściem na lotnisko w Delhi (ochrona sprawdza bilety).
Koszt biletów do Kathmandu (zakupionych w Indiach na lotnisku lub na Paharganju) wynosi od 110 do 280 USD.
Przylot i odlot z Indii odbywają się z lotniska Indira Gandhi (położonego ok. 20 km na południowy-zachód od centrum).
Uwaga: przesunięcie czasowe pomiędzy Indiami i Nepalem to +15 min. (między Indiami i Polską + 5 h 30 min.). Nie ma to jednak zbyt dużego znaczenia dla nepalskich przewoźników, którzy, mają dość „luźne” podejście do upływającego czasu.
Do stolicy Szerpów Namche Bazar można dostać się drogą lądową. Autobusem do Jiri (około 11 godzin) i dalej 6 dni marszu w poprzek himalajskich dolin albo małym samolotem do Lukli na wysokość 2850 m n.p.m. i dalej pieszo. Loty do Lukli dostarczają niesamowitych wrażeń. Małe (do 15 pasażerów) samoloty lądujące na 400-metrowym pasie, wciśniętym pomiędzy wysokie doliny podnoszą poziom adrenaliny w organizmie. Wsiadając do nich na lotnisku Domestic w Kathmandu (położonego obok międzynarodowego), należy pamiętać o zajęciu miejsc z lewej strony kabiny. Mamy wtedy możliwość podziwiania wysokich szczytów himalajskiego Langtangu i Khumbu. Na lotnisku musimy uzbroić się w cierpliwość. Panujący tam bałagan (m.in. przekładanie lotów) powoduje, że opóźnienia w lotach sięgają często kilku godzin. Najlepiej wybierać linie znanych przewoźników, gdyż w przypadku awarii samolotu jest duża szansa, że zastąpią go innym. Ceny wszędzie są zbliżone: od 180 do 200 USD w obie strony. Korzystaliśmy z linii Agni Air (190 USD). Godne polecenia są też linie Yeti Airlines. Bilety możemy wykupić w konwencji open lub na konkretny termin powrotu. Stosując pierwszą zasadę, musimy pamiętać, żeby z Namche Bazar zadzwonić na lotnisko w Lukli (do danej linii) i zarezerwować termin powrotu. Przy panującym bałaganie na lotnisku i dużej liczbie przewoźników i tak nie mamy gwarancji rezerwacji. Na lotnisku warto wykazywać zdecydowaną postawę, która umożliwi szybkie dostanie się na zarezerwowany lot. Podczas niepogody loty są odwoływane. Dodatkowo pobiera się opłatę lotniskową – 170 NRs.
Poza liniami lotniczymi korzystamy z lądowych środków lokomocji głównie z państwowych. Po Delhi i Kathmandu poruszamy się rowerowymi rikszami i motorikszami. Cena motorikszy zależy od naszych umiejętności negocjacyjnych. Za parogodzinną przejażdżkę po Delhi połączoną ze zwiedzaniem zapłacimy ok. 200 Rs (motoriksza może pomieścić do 4 osób, w cenę trzeba wliczyć odwiedziny dwóch, trzech sklepów z luksusowymi pamiątkami lub jedwabiem). W stolicy Indii można już wygodnie przemieszczać się metrem (od 8 Rs w zależności od długości trasy). Przy wejściach należy jednak liczyć się z kolejkami do kas i bramek z wykrywaczami metalu. W 2010 r. jedna z nitek metra ma połączyć miasto z lotniskiem.
Taksówki najlepiej zamawiać poprzez system przedpłat. Na lotnisku i przy dworcach kolejowych znajdują się specjalne budki pre-paid taxi, a w hotelach zamawia się je w recepcji, płacąc z góry. Mamy wtedy pewność, że zapłacimy właściwą cenę. Zasada ta nie sprawdza się w Kathmandu. Tu lepiej jest negocjować cenę bezpośrednio z taksówkarzami. Zamawiajmy taksówki z dużym wyprzedzeniem. Zarówno dla Hindusów, jak i Nepalczyków czas jest pojęciem względnym.
Na zwiedzanie Kathmandu i jego okolic można wynająć rowery. Nie zachęca do tego duży ruch samochodowy i fatalny stan dróg. Autobusy lokalne docierają wszędzie, ale jeśli mamy mało czasu, nie są dobrym rozwiązaniem. Szybkie przemieszczanie się po odległych zabytkach Kathmandu umożliwiają taksówki. Ich cenę zawsze należy negocjować.
Przejazdy w Indiach
Delhi (taxi z lotniska na Paharganj, pre-paid) – 350 Rs
Delhi – Gorakhpur (pociąg sleeper class SL)* – 322 Rs
Gorakhpur – Sonauli (autobus lokalny) – 60 Rs
Sonauli – Varanasi (autobus Lux) – 450 Rs
Varanasi:
z dworca kolejowego pod ghaty (riksza) – 30 Rs
łódka po Gangesie (2 godziny) – 150 Rs
Varanasi – Satna (pociąg sleeper class SL) – 155 Rs
Satna (motoriksza do dworca autobusowego) – 30 Rs
Satna – Khajuraho (autobus lokalny) – 70 Rs
Khajuraho:
pomiędzy zespołami świątyń (motoriksza) – 30 Rs
z centrum na poza miasto na stację kolejową – 80 Rs
Khajuraho –Delhi (pociąg wyższa klasa AC3) – 717 Rs –
Delhi:
taxi z dworca Nizamuddin na Paharganj – 140 Rs
autobus nr 505 z tyłów New Delhi Railway do Qutab Minar – 15 Rs
taxi z Paharganj na lotnisko (zamówiona w hotelu Anoop) – 160 Rs
Przejazdy w Nepalu
Bhajrahawa – Kathmandu (autobus lokalny) – 300 Rs (opłata w indyjskich rupiach)
Kathmandu:
z lotniska na Thamel (taxi) – 250 NRs
z Thamelu na dworzec autobusowy (taxi) – 150 NRs
z Thamelu do Stupy Bouddhanath (taxi) – 180 NRs
z Pashupatinath na Thamel (taxi) – 150 NRs
z Thamelu do Swajambhunath Stupy (riksza) – 50 NRs
Kathmandu – Bhaktapur – Kathmandu (taxi) – 250 i 350 NRs
Kathmandu – Bhajrahawa (autobus lokalny) – 500 NRs
Bhajrahawa (autobus z dworca do granicy, ok. 2,5 km) – 10 NRs
* bilety do Gorakhpuru kupiliśmy przez Internet. W dniu odjazdu pociągu miały status <<Waitlisted>> (oczekujący). Z powodu tłoku nie mogliśmy wejść do sleeper class, więc pojechaliśmy trzykrotnie droższą AC3 (z klimatyzacją). Oczywiście, bez dopłaty, ponieważ nie dało się jej zrobić i tylko dzięki uprzejmości poznanego Hindusa (odstąpił nam 2 łóżka!!!) i konduktorów. Później okazało się, że nie występowaliśmy na żadnej liście przewozowej (takowe robią konduktorzy, sprawdzając bilety) i dlatego zwrócono nam opłatę za bilet na konto karty kredytowej.
Zakup biletów kolejowych w Indiach należy dokonywać ze znacznym wyprzedzeniem szczególnie podczas święta Diwali (ruchome święto odbywające się m.in. w październiku). Można to zrobić w Polsce przez Internet, korzystając ze strony www.cleartrip.com/trains. Będąc na miejscu, e-bilet należy potwierdzić w indyjskich kasach biletowych. Często bilet ma status tzw. Waitlisted. Przy tego typu rezerwacji i tak musimy zapłacić za bilet kartą kredytową. W przypadku niewykorzystania biletu mającego taki status pieniądze są zwracane na konto karty z potrąceniem niewielkiej opłaty manipulacyjnej. W dużych miastach funkcjonuje specjalna kasa dla obcokrajowców. W Delhi na dworcu New Delhi znajduje się ona na pierwszym piętrze. Trzeba uważać na naciągaczy, którzy, czatując przy wejściach na dworzec, uprzejmie informują o tym, że kasa ta jest zamknięta i zaprowadzą nas do innej, która okazuje się agencją turystyczną chcącą nas naciągnąć na prowizję lub inne droższe połączenia. Kasa turystyczna na New Delhi Railway Station jest zamknięta tylko w niedzielę.
Dziennik podróży
16 – 18 październik: Delhi – Kathmandu
Podróż rozpoczynamy z Warszawy, skąd o 11.00 wylatujemy przez Moskwę, do Dheli. W stolicy Indii jesteśmy tuż po północy, o godzinie 00.30 (podajemy czasy lokalne). Już na godzinę 20.20 mamy zarezerwowane bilety kolejowe do Gorakhpuru, stamtąd będziemy jechać dalej do Kathmandu.
Na lotnisku znajduje się parę punktów wymiany walut. Ceny zbliżone są do tych w mieście (nie pobiera się opłaty manipulacyjnej za wyminę). Wymieniamy część dolarów i idziemy do budki pre-paid, gdzie zamawiamy taxi. System pre-paid wdrożono kilka lat temu w Delhi, aby zapobiec oszustwom taksówkarzy. Kierowca taksówki otrzymuje od nas kwit potwierdzający opłatę dopiero po wykonaniu usługi. Brak kwitu oznacza jej niewykonanie i niezapłacenie za kurs.
Dojeżdżamy na główna ulicę Paharganju – Main Bazaar. Tu w dzielnicy tanich hoteli dla globtroterów idziemy do znanego nam już z poprzednich podróży do Indii hotelu Down Town znajdującego się około 400 m od dworca kolejowego New Delhi.
Wybór hoteli we wspomnianej dzielnicy jest bardzo duży. Można znaleźć miejsca nawet za 100 Rs, jednak obecnie cena dwójki z łazienką kształtuje się od 300 do 500 Rs. Warto mieć ze sobą cienki wsad do spania, czystość pościeli bowiem nie zawsze jest zadowalająca. Są również hotele, w których płaci się za dobę (24-godzinną) liczoną od zameldowania. To dobre rozwiązanie, jeśli przyjeżdżamy w środku nocy i wieczorem odjeżdżamy. Nie trzeba wtedy płacić za dodatkową dobę hotelową.
W momencie naszego przyjazdu trwa święto Diwali (Festiwal Światła). Jest to jedno z najważniejszych hinduskich świąt religijnych. Ulice są przystrojone lampkami i girlandami, wszędzie słychać wystrzały petard i rac. Płoną gliniane lampki oliwne (diwa), a wieczorami niebo rozświetlają sztuczne ognie. Jest to czas narodzin czegoś nowego, zwycięstwa światła nad ciemnością, dobra nad złem. Ludzie wzajemnie się odwiedzają oraz obdarowują prezentami. W sklepach można dokonać korzystnych zakupów ze względu na duże rabaty, które mają sprzedawcom przynieść szczęście w handlu. Jednocześnie trudno w tym czasie kupić bilety na podróż. W indyjskich pociągach i autobusach jest jeszcze tłoczniej niż zazwyczaj. Hindusi przemieszczają się masowo, aby odwiedzać rodziny i przyjaciół. To też poniekąd było przyczyną naszych późniejszych kłopotów z dostaniem się na pociąg do Gorakhpuru.
Tradycyjnie żywiliśmy się w restauracji na dachu hotelu Anoop.
Zwiedzamy (dla większości z nas był to ponowny już pobyt w stolicy Indii):
Paharganj – dzielnica ta idealnie nadaje się na indyjską aklimatyzację. Tłumy przechodniów, samochody, riksze i wszechobecne w tej części świata motocykle oswajają nas z dziwacznymi zasadami panującymi na drogach Indii. Zasada pierwsza: większy pojazd ma pierwszeństwo, zasada druga: bez klaksonów daleko nie zajedziesz i trzecia – najważniejsza – przechodzień jest najniżej w hierarchii drogowej. Tandeta i dzieła sztuki, bieda i bogactwo, zapach kadzideł, przypraw i uryny – takie są Indie. Do tych kontrastów trzeba się przyzwyczaić. Indie można pokochać albo z daleka omijać;
Bramę Indii (India Gate), Pałac Prezydencki (Rashtrapati Bhavan), Sekretariaty czyli budynki rządowe, Parlament (budowle leżące przy reprezentacyjnej ulicy: Rajpath, tzw. Drodze Królewskiej). Dojeżdżamy tu metrem. Tłumy na placach. Tak będzie wszędzie podczas trwania święta Diwali;
Gurdwara Bangla Sahib – świątynię Sikhów w pobliżu Connaught Place. W środku znajduje się duży staw ze świętymi karpiami. Tereny wokół świątyni rozświetlają świece i lampiony. W porównaniu do hinduskich świątyń gurdwary sikhijskie prezentują się znacznie okazalej. Otaczają nas tłumy wiernych, brodaci mężczyźni w turbanach, kobiety z dziećmi, młodzież.
Przed godziną 20.00 idziemy na dworzec kolejowy New Delhi, skąd odchodzi nasz pociąg w kierunku Gorakhpuru. Na peronach taki tłok, że trudno postawić plecak. Brak naszych nazwisk na wywieszonych na peronie listach pasażerów wywołuje konsternację. Z niepokojem oczekujemy na spóźniający się pociąg. Gdy wreszcie nadjeżdża, wiemy już, że podróż w sleeper class się nie odbędzie. Nie byliśmy w stanie dopchać się nawet w pobliże drzwi wagonów. Konduktorzy nie mogli (lub nie chcieli) nam pomóc. W desperacji wsiadamy do wyższej klasy i zajmujemy jedyne wolne trzy prycze. Pociąg ruszył, a prycze okazały się zarezerwowane przez miłego, biegle władającego językiem angielskim Hindusa. Po wysłuchaniu nas Hindus podjął się mediacji z konduktorem. W wyższych klasach nie wolno siedzieć na korytarzu ani leżeć na podłodze. Upchano więc nas na dwóch pryczach (synowie naszego przyjaciela mieli równie mało komfortowe warunki). Nasz biały kolor skóry i życzliwość poznanego Hindusa sprawiły, że do Gorakhpuru dojechaliśmy na drugi dzień o godzinie 10.00.
W Gorakhpurze zaraz przy wyjściu z dworca tłum naganiaczy informuje nas o „jedynej” możliwości dojazdu do Sonauli jeepami za 200 Rs od osoby. Ignorujemy ich i idziemy od dworca w prawo w kierunku widocznego 100 metrów dalej pomnika władcy na koniu. Stoją przy nim autobusy lokalne kursujące do granicy. Wsiadamy do jednego z nich, płacąc 60 Rs od osoby, i trzy godziny później docieramy do Sonauli.
W Sonauli rikszarze twierdzą, że do granicy z dworca jest parę kilometrów. W rzeczywistości kilkanaście, ale metrów. Idąc do granicy, trzeba być ostrożnym, aby nie przegapić indyjskiego punktu granicznego. Znajduje się on po prawej stronie w podcieniu budynków nie wyróżniając się niczym szczególnym. Otrzymanie pieczątki wyjazdowej i wjazdowej jest dość istotne, pozwala uniknąć późniejszych kłopotów przy powrocie do Indii. Na granicy urzędnicy byli bardzo uprzejmi i, jak na Indie, mało biurokratyczni. W Belahiya po drugiej stronie granicy również nikt nie zagania do niepozornego budynku z wizami znajdującego się tuż za przejściem granicznym po prawej stronie. Czterech urzędników uprzejmie, ale powoli i w określonym porządku zajmuje się wydaniem wizy (jeden przyjmuje pieniądze, drugi nakleja wizy, trzeci wpisuje coś do księgi, a czwarty wydaje resztę i paszport).
Przy granicy, na pobliskim placu stoją autobusy do Kathmandu (dworzec jest 2,5 km dalej, autobusy przez niego przejeżdżają). Bilety można kupić w pobliskich agencjach turystycznych (cena z prowizją do pewnych negocjacji) lub na dworcu. Mogą być jednak kłopoty z dostaniem biletu lub brakiem miejsc siedzących. Dla części pasażerów wsiadających na dworcu dostawiano taboreciki do siedzenia. Zwyczaj sprzedawania podwójnych biletów na jedno miejsce jest tu często praktykowany. Do stolicy Nepalu jedziemy całą noc. Autobusy ruszają o godzinie 19.00, lub rano o 7.00. Podczas podróży są postoje na toaletę (panowie na prawo, a panie na lewo) oraz jeden dłuższy – na posiłek.
19 – 20 październik: Kathmandu
O godzinie 4.00 dojeżdżamy do Kathmandu. Dzięki temu, że w Belahiya zarezerwowaliśmy już hotel na Thamelu (transakcja łączona z kupnem biletu autobusowego, pod warunkiem bezpłatnego odebrania nas z dworca), już o 6.00 siedzieliśmy na tarasie naszego, jak się okazało, bardzo przytulnego i położonego w atrakcyjnym miejscu hotelu.
Po krótkiej drzemce załatwiamy bilety na lot do Lukli. W hotelu gwarantowali nam, że jeśli znajdziemy niższą cenę w innych agencjach, to oni również za taką samą sprzedadzą nam bilety. Poza tym bezpłatnie odwiozą nas na lotnisko. Resztę czasu spędzamy na załatwianiu karty TIMS, zwiedzaniu, szwendaniu się oraz chłonięciu atmosfery Thamelu i starego miasta.
Zwiedzamy:
Thamel – dzielnica ta to jeden wielki bazar i skupisko tanich hotelików. Każdy praktycznie znajdzie tu coś dla siebie. W licznych sklepach ze sprzętem turystycznym można się ubrać i wyposażyć na każdą wyprawę górską czy wysokogórską. Jest tutaj również kilka nowoczesnych marketów spożywczych. Alkohol kupimy bez problemów. Galerie z tradycyjnymi thankami cieszą oko i drenują kieszenie. Liczne knajpki (polecamy klimatyczną Zaika) kuszą za dnia i nocą. W nocy dodatkowo swoje podwoje otwierają niewielkie dyskoteki często z muzyką rockową na żywo. Przechadzając się przez wieczorny Thamel, można poczuć się jak w latach 70-tych. Skądś tam dobiega muzyka The Doors, liczni dealerzy proponują marihuanę, a turyści ubrani na modę hipisowską czują się tu swobodnie jak nigdzie indziej. Tracimy poczucie czasu, wszystko toczy się własnym rytmem, bez pośpiechu.
Durbar Square – plac królewski (wszystkie dawne stolice Nepalu mają swój Durbar Square). Urokliwe miejsce z pałacami królewskimi i licznymi świątyniami i posągami. Po raz pierwszy stykamy się z niezmienioną od wieków architekturą Nepalu. Za dnia cudzoziemcy muszą uiścić opłatę za wstęp (300 NRs), natomiast nocą można wejść tu bezpłatnie (jeśli zachowamy bilet to możemy wchodzić później na niego również w inne dni). Wieczorem oświetlony plac pełen jest miejscowej ludności spożywającej na schodach świątyń posiłki serwowane przez mobilne garkuchnie. W dzień plac ma bardziej turystyczny charakter. Pojawiają się liczni sprzedawcy pamiątek, a święci mężowie (sadhu) chętnie dorabiają, fotografując się za odpowiednią opłatą.
Swajambhunath Stupa – jedna z ważniejszych buddyjskich stup (wstęp 100 NRs). Jest położona na szczycie wzgórza, skąd rozciąga się wspaniały widok na całe Kathmandu i otaczające miasto szczyty gór (wejście na wzgórze wiedzie stromymi schodami). Zwana jest też świątynią małp ze względu na te wszędobylskie zwierzęta, które nieraz dają się we znaki turystom.
21 październik – 5 listopad: trekking w Parku Narodowym Sagarmatha
Trasę zaplanowaliśmy na 16 do 20 dni w zależności od naszej aklimatyzacji i kondycji. Postanowiliśmy iść bez pomocy przewodników (posiadaliśmy dobre mapy oraz doświadczenie wysokogórskie) i porterów (tragarzy). Plecaki maksymalnie odciążyliśmy, pozostawiając duży depozyt w naszym hotelu w Kathmandu (bezpłatnie). Ważyły one od 11 do 16 kg. Nie zabieraliśmy żywności ani namiotów. Na całej długości planowanej przez nas trasy trekkingu znajdują się lodge. Była możliwość przejścia krótszych niż nasze odcinków poza dniem, w którym pokonywaliśmy trasę przez przełęcz Cho La.
Większość grup czy indywidualnych turystów korzysta z pomocy porterów, idąc tylko z małymi plecakami. Umożliwia to penetrację rejonu Everest także przez ludzi starszych lub nienawykłych do ciężkich plecaków. Warunkiem jest tylko kondycja i odporność na chorobę wysokościową, przez większość czasu bowiem marsz przebiega na wysokości ponad 4000 m n.p.m. Trasa jest uciążliwa z powodu przechodzenia w poprzek licznych dolin, co wymuszało albo schodzenie, albo wspinaczkę. Duże zespoły często wynajmują juczne jaki do transportu sprzętu i wyposażenia grupy.
Nasza kondycja i szybka aklimatyzacja skróciła nasz trekking do 16 dni (można byłoby jeszcze skrócić ten czas do 14 dni).
Dzień zaczynaliśmy (jak na góry) dość późno. Na trasę wyruszaliśmy między godziną 8.00 a 9.00. Odcinki dzienne planowaliśmy na 5 – 6 godzin marszu. Jeśli wyruszaliśmy za wcześnie, to do hotelików przychodziliśmy przed 14.00. W takim wypadku do wieczora nie ma co robić, poza jedzeniem, graniem w karty, ewentualnie próbą przeczytania czegokolwiek przy nienajlepszym świetle żarówki. Późniejszy start był także korzystny ze względu na to, że było po prostu cieplej, a poranna toaleta nie stwarzała dylematów w stylu: „iść czy nie iść, jest tak zimno!”. W momencie zachodu słońca temperatura raptownie spada. Na nowe miejsce noclegu dochodziliśmy zazwyczaj około godziny 16.00. Jeszcze można było się umyć, ewentualnie wziąć natrysk, choć ta ostatnia czynność często przegrywała z puszką piwa (piwo 300 NRs – natrysk 300 NRs – wybór należy do ciebie!). Jedynie pokonanie odcinka przez przełęcz Cho La wymogło wcześniejsze wyjście. Wyruszyliśmy o godzinie 6.40 (i tak jako ostatnia z atakujących grup). Dzięki temu mogliśmy pokonać tę wymagającą trasę we względnej samotności.
Dzień trekkingowy kończył się w zasadzie o godzinie 20.00. W kozach wypalał się ogień, światła z akumulatorów przygasały, kuchnia zamykała swe wrota, a właściciele dyskretnie dawali do zrozumienia, że czas iść do łóżek, ponieważ jadalnia stawała się sypialnią dla tragarzy.
Trasa trekkingu podana jest wraz z czasami przejść i ewentualnymi komentarzami:
1 dzień: przylot z Kathmandu do Lukli (2840 m n.p.m.; czas przejścia 4 – 5 godzin) i droga do Monjo (2835 m n.p.m.) – łatwa trasa, bez męczących podejść choć ze względu na nagłe znalezienie się na tak dużej wysokości nie zaleca się kontynuowania trasy do Namche Bazar;
2 dzień: do Namche Bazar (3440 m n.p.m.; 5 godzin) – pierwszy widok na Everest i Lhotse, trasa w dużej części prowadzi nadal wzdłuż rzeki Dudh Koshi, by po jej przekroczeniu efektownym wiszącym mostem u zbiegu dwóch rzek Dudh Koshi i Bhote Koshi skierować się godzinnym stromym podejściem do Namche Bazar z 2830 m na 3440 m. Namche Bazar – stolica Szerpów i dystryktu Solo Khumbu – jest bardzo dużym ośrodkiem z wieloma hotelami często dwu- i trzypiętrowymi. Bez problemów można tu kupić sprzęt, ubiór lub jedzenie. Sobotnie targi są okazją do podpatrywania szerpiańskiej społeczności. Miasto jest malowniczo położone na terasach w kształcie dużego amfiteatru, nad którym góruje groźny sześciotysięcznik Thamserku. Do tego miejsca ruch na trasie jest mocno uciążliwy. Turyści, karawany jaków, porterzy, Szerpowie i my, grzecznie czekający na możliwość przejścia w trudniejszych miejscach. Powyżej Namche Bazar ruch maleje, część wędrujących odbija w stronę Gokyo, natomiast większość kieruje się do doliny Khumbu;
3 dzień: Namche Bazar. Dzień aklimatyzacyjny. Robimy całodniową wycieczkę do wioski Khunde (odwiedzamy szpital Hillary’ego) i Khumjung ze szkołą średnią założoną również przez sir Edmunda Hillary’ego (pierwszy zdobywca Everestu, którego misją było niesienie kaganka oświaty oraz poprawa zdrowia w krainie Szerpów). Przemierzamy zarówno uczęszczane ścieżki, jak i rejony odległe od szlaków turystycznych. Towarzyszy nam ciągły widok na przepiękny z tej strony Ama Dablam, a co jakiś czas wynurza się grupa Everest – Lhotse – Nuptse;
4 dzień: do Phortse Thanga (3680 m n.p.m.; 5 godzin) – widokowa trasa w pierwszej części biegnąca razem z tą zmierzająca do Khumbu. Za miejscowością Kyangjuma szlaki się rozdzielają. My podążamy w górę doliny Dudh Koshi, mozolnie wspinając się na przełęcz Mong i schodząc stromym zalesionym trawersem do Phortse Thanga. Jest tu tylko jedna prymitywna, ale przez to mająca swój klimat lodga (dormitorium). Więcej miejsc do spania oferuje wioska Phortse, aby się tam dostać trzeba nieznacznie zboczyć ze szlaku w dół doliny;
5 dzień: do Machherma (4470 m n.p.m.; 4 – 5 godzin) – spokojna biegnąca już powyżej granicy lasów trasa z widokiem na potężny masyw Cho Oyu (8201 m n.p.m.) i ścianę Ngozumba zamykającą horyzont;
6 dzień: do Gokyo (4790 m n.p.m.; 3 – 4 godziny) – urocza droga w górnej części biegnąca u podnóża moreny bocznej lodowca Ngozumba i przecinająca przepiękne jeziorka zaporowe (małe Longponga, turkusowe Taujung Tsho i Dudh Pokhari, nad którym leży osada Gokyo), wszystkie leżące na wysokości powyżej czterech tysięcy metrów;
7 dzień: na Gokyo Ri (5357 m n.p.m.; wejście na szczyt: 1,5 – 2 godzin, zejście: 1 godz.) i przejście przez największy lodowiec nepalskich Himalajów Ngozumba do Dragnag (4700 m n.p.m.; 2 godziny) – z łatwego bez trudności technicznych szczytu Gokyo Ri rozciąga się najładniejsza panorama Himalajów. Widzimy aż cztery ośmiotysięczniki (od lewej: Cho Oyu, Mount Everest, Lhotse i Makalu) i pozostałe szczyty siedmio- i sześciotysięczne Himalajów Khumbu i Rolwaling. Tego samego dnia przekraczamy jęzor lodowca Ngozumba. Lodowiec w większej części pokryty jest szutrowiskiem. Przejście przez niego prowadzi od samego Gokyo (na starszych mapach nie jest zaznaczone) i oznakowane jest kopczykami;
8 dzień: przez przełęcz Cho La (5368 m n.p.m.) do Dzonglha (4830 m n.p.m.; 6 godzin), wejście w dolinę Khumbu – najtrudniejsza pod względem kondycyjnym i technicznym część wyprawy. Często oblodzona droga prowadzi przez wysoką przełęcz z lodowcem po stronie południowo-wschodniej. W przypadku załamania pogody, opadów śniegu lub dużego oblodzenia niemożliwe jest jej pokonanie bez raków i liny. Wtedy mogą również wystąpić trudności orientacyjne (na rozległym polu lodowca). Dlatego lepiej jest pokonywać trasę w zaproponowanym przez nas kierunku, który obiera również większość przechodzących tą drogą. Na samą przełęcz lepiej jest podchodzić stromym, zaśnieżonym żlebem (1 godzina) niż nim schodzić. Łatwiej również potem podążać w dół szerokim lodowcem o niewielkim spadku po drugiej stronie przełęczy, trzymając się jego południowej części. W najniższej partii lodowca droga (prowadząca później skalnym uskokiem) oznaczona jest kopczykami. Należy pozostawić sobie zapas czasowy, aby w przypadku braku wolnych miejsc w dwóch lodgach w Dzonglha udać się dalej do Lobuche;
9 dzień: do Lobuche (4910 m n.p.m.; 2 godziny) – łatwa, wypoczynkowa część trekkingu. Lobuche nie robi na nas pozytywnego wrażenia, szare, surowe i duże lodge przepełnione trekkersami;
10 dzień: wycieczka jednodniowa do Gorakh Shep (5140 m n.p.m.), wejście na Kala Patthar (5550 m n.p.m. – przejście całej grani z południa na północ), podejście na punkt widokowy Mt Everestu leżący w kierunku grani Pumo Ri na 5675 m n.p.m. Po tylu dniach w wysokich górach nasze organizmy były już odpowiednio zaaklimatyzowane do wysokości. Tak więc jednodniowa wycieczka (z małymi plecakami) połączona z wejściem na łatwy widokowy pięciotysięcznik Kala Patthar nie sprawiła nam żadnej trudności. Z Gorakh Shep można się jeszcze udać (około 3 godzin) do bazy pod Mt Everest (EBC). Jednak o tej porze jest tam pusto, a widok rozciąga się jedynie na jęzor lodowca. Wchodząc na Kala Patthar, przetrawersowaliśmy całą jego grań. Wierzchołek szczytu zazwyczaj jest pusty, ponieważ wszystkie grupy wchodzą na tę część grani, która jest wysunięta w stronę Pumo Ri. Roztacza się stąd widok na Mt Everest, Nuptse oraz Lhotse (wejście zajmuje 1,5 godziny, trawers i zejście około 40 minut);
11 dzień: przez Thokla (4620 m n.p.m.) i Dusa (4503 m n.p.m.) dojście trawersem nad dolinę Pheriche do Dingboche (4410 m n.p.m.; 5 godzin) – polecana przez nas droga powrotu. Bez tłumów i z pięknym Ama Dablam w tle;
12 dzień: okolice Dingboche – tu z powodu spadku motywacji (oraz choroby uczestników) nie udajemy się na najwyższy pięciotysięcznik, który można zrobić bez raków i pozwoleń Chukhung (5833 m n.p.m.). Odbywamy za to uroczą wędrówkę po licznie usianych wysoko na zboczach doliny gompach – eremach;
13 dzień: przez klasztor Pangboche (3930 m n.p.m.) do klasztoru Tengboche (3860 m n.p.m.; 6 godzin) – trasa wiedzie przez liczne klasztory (buddyjskie gompy): stary klasztor Pengboche (w którym przechowywano skalp i nadgarstek Yeti), żeński Deboche i najważniejszy klasztor rejonu Tengboche. Klasztor położony jest na przełęczy w otoczeniu sześciotysięczników Thamserku i Kangtenga, ze wspaniałym widokiem na Ama Dablam i grupę Everest – Lhotse – Nuptse. Został on odbudowany po pożarze i obecnie prezentuje się wspaniale. Kolorytu dodaje mu rozpoczynające się w tym dniu trzydniowe święto Mani Rimdu (tańce mnichów w maskach rytualnych, religijne procesje symbolizujące zwycięstwo buddyzmu nad pradawną religią Bon). Podczas święta trudno, szczególnie w ostatni dzień jego trwania, o miejsca w hotelikach;
14 dzień: do Namche Bazar (5 godzin) – do południa oglądamy jeszcze procesję mnichów, a nocą docieramy do Namche Bazar, zamykając pętlę naszego trekkingu.
15 dzień: do Lukli (6 godzin; koniec trekkingu).
16 dzień: wylot do Kathmandu – mimo wcześniejszego telefonu do Lukli w sprawie rezerwacji odlotu i tak musieliśmy się domagać bardzo stanowczo umieszczenia nas na listach pasażerów. Na lotnisku panował chaos, wydawało się nam, że wszystko załatwia się pod stolikiem, a niezdecydowanych przerzuca na późniejsze pory odlotu.
6 – 9 listopad: Kathmandu
Pozostały czas przeznaczamy na dalsze zwiedzanie, zakupy i słodkie leniuchowanie. Z powodów osobistych jedna z uczestniczek musiała wrócić do Polski. Okazało się wtedy, że przy promocyjnych cenach zakupu biletów lotniczych zmiana terminów wylotów (na takich liniach jak Aeroflot) wiąże się ze sporymi kosztami. Po pierwsze: nie można tego zrobić poprzez Internet, a najbliższe przedstawicielstwo tej linii jest w Delhi. Po drugie: miejscowe agencje turystyczne za pośrednictwo żądały bardzo wysokiej prowizji, po trzecie: koszt dopłaty praktycznie równy był cenie biletu w obie strony (1600 zł).
Już w trójkę kontynuujemy naszą podróż powrotną przez Indie. Bilet autobusowy do granicy w Sonauli kupujemy w jednej z licznych agencji (cena negocjowana). Taniej byłoby bezpośrednio na dworcu autobusowym, ale wymagałoby to osobistego udania się tam taksówką i wiązało się ze stratą czasu. Wybieramy przejazd nocny i nad ranem jesteśmy już w Indiach.
W Kathmandu kontynuujemy zwiedzanie:
Stupa Bouddhanath – położona w dzielnicy tybetańskiej stupa jest największą tego typu budowlą w Nepalu (wstęp 100 NRs). Można poobserwować licznie przybywających w to miejsce pielgrzymów tybetańskich, ale też hinduskich. Spore wrażenie sprawiają na nas majestatycznie spoglądające z góry oczy Buddy. Do Pashupatinath dojść da się pieszo, wystarczy kierować się uliczkami na północ od stupy (ok. 2,5 km).
Pashupatinath – największa świątynia Siwy w Nepalu położona nad brzegami rzeki Bagmati. W jej świętych wodach dokonuje się rytualnych obmyć ciała i zatapiania prochów ludzkich wcześniej skremowanych przy brzegach rzeki. Wejście na jej teren kosztuje 250 NRs. Wchodząc od strony wzgórza, idąc ścieżką prowadzącą nad rzeką przy płocie parku, omijamy bramki z biletami. Z tarasów na wzgórzu roztacza się najładniejszy widok na kompleks świątynny oraz palące się stosy. Fotografowanie tutaj nie jest zabronione, choć ze względu na charakter miejsca (ceremonie pogrzebowe) należy zachować dyskrecję. W spokoju można przyjrzeć się całej ceremonii towarzyszącej w ostatniej drodze zmarłemu.
Bhaktapur – leżąca 18 km od Kathmandu dawna stolica Nepalu urzeka zarówno znakomicie zachowaną starówką w obrębie placu Durbar, jak również architekturą znajdującą się poza nim (wejście do kompleksu dość rygorystycznie strzeżonego kosztuje 750 NRs). Jest to najładniejszy kompleks urbanistyczny Nepalu. Liczne place ze świątyniami i pałacami, misternie rzeźbione w drewnie detale architektoniczne, ciche, urocze zaułki, plac garncarzy czy kobiety suszące ryż na placach czynią pobyt w tym mieście nad wyraz ekscytującym. Jest to też jedno z nielicznych miejsc, gdzie pieszy czuje się ważniejszy od samochodów, których nie wpuszcza się w obręb zabytkowego kompleksu.
10 – 12 listopad: Varanasi
Autobus z Sonauli do Varanasi jedzie cały dzień. Około 500 metrów od granicy po prawej stronie znajduje się miejsce, skąd odjeżdża autobus turystyczny (tylko trzy razy w tygodniu: wtorek, czwartek, sobota). Oprócz wyższego standardu, ma także odpowiednią cenę (450 Rs), jednak zmęczeni całonocną podróżą decydujemy się na podróż tym właśnie busem. Odjeżdża on o 8.30 rano, na miejscu (w okolice głównego dworca kolejowego) jest wieczorem. W Varanasi bierzemy rikszę w okolice ghatów i tam rozpoczynamy poszukiwanie odpowiedniego miejsca na nocleg. Zajmuje to sporo czasu, ponieważ hotele z lepszymi warunkami mają ceny dla nas zbyt wysokie, a nocleg odpowiadający nam pod względem finansowym jest nie do przyjęcia pod względem higieny. Gubiąc się w plątaninie uliczek, udaje się nam w końcu trafić na hotel w satysfakcjonującej cenie i o odpowiednim standardzie (hotel Teerth).
Varanasi jest jednym z najbardziej śmierdzących miast w Indiach. Trudno nam było również przyzwyczaić się do specyficznej topografii części miasta znajdującej się nad rzeką (niejednokrotnie usiłowaliśmy trafić do hotelu za pomocą GPS-a). Poruszanie się (szczególnie wieczorem) dodatkowo utrudniały przerwy w dostawie prądu oraz wszechobecne krowie łajna zalegające w wąskich uliczkach. Dodatkowo tłumy ludzi, riksze i motory skutecznie blokują przejścia. By dokładniej przyjrzeć się ceremoniom odbywającym się nad rzeką, wynajęliśmy na dwie godziny łódkę, którą przepłynęliśmy wzdłuż ghatów. Od każdego wioślarza usłyszymy ostrzeżenie, aby nie fotografować stosów do ciałopalenia. Grożą za to nie tylko kary, ale też częste samosądy. Można odnieść wrażenie, że całe miasto jest przesiąknięte atmosferą śmierci, zapachem tlącej się ustryny, uryny, łajnem i stęchlizną. Z drugiej strony to najświętsze miejsce w Indiach ma swoją niepowtarzalną atmosferę i chyba tylko dla niej warto tutaj przyjechać, ponieważ zabytki Varanasi nie powalają na kolana. Może poza jednym wyjątkiem. Jest nim Złota Świątynia przepięknie zdobiona i rzeźbiona. Wstęp do niej zarezerwowany jest tylko dla wyznawców hinduizmu, ale można ten wymóg spróbować ominąć, mówiąc, że wyznajemy hinduizm w kraju naszego zamieszkania. Wystarczy wówczas podać do wglądu paszport i możemy wchodzić! Wrażenie w środku jest niesamowite, zostajemy porwani wraz z tłumem, przemieszczając się od bóstwa do bóstwa, poddając się biernie wszystkim rytuałom (zakładają nam kwiaty na szyję, sypią popiołem, każą powtarzać modlitwy). Na terenie świątyni obowiązuje całkowity zakaz wykonywania zdjęć oraz wnoszenia jakichkolwiek przedmiotów poza portfelem.
Zmęczeni atmosferą tego miasta po dwudniowym zwiedzaniu wsiadamy w nocny pociąg do Satny i udajemy się w kierunku Khajuraho.
13 – 14 listopad: Khajuraho
W Satnie przesiadamy się na autobus lokalny i po trzech godzinach znajdujemy się w Khajuraho. Jest gęsta mgła i zanosi się na deszcz, co wydaje się dość nietypowe o tej porze roku w Indiach. Po krótkim odpoczynku mimo deszczu decydujemy się na zwiedzanie. Zaczynamy od zespołu świątyń mieszczących się w okolicy tzw. Old Village. Wstęp jest bezpłatny. Warto również pokręcić się w tej części miasta, przypatrując się życiu miejscowych. Trzeba uważać jedynie na dzieci, które, widząc białego turystę, podbiegają całą chmarą, dopraszając się pióra, ołówka czy czekolady. Drugiego dnia pobytu w Khajuraho dalej pada. Trochę zrezygnowani siadamy w restauracji Raja’s Cafe naprzeciwko głównego kompleksu świątynnego, zamawiamy śniadanie i czekamy z nadzieją na przejaśnienie. Ku naszemu zaskoczeniu około godziny 12.00 nagle pojawia się słońce i szeroki pas niebieskiego nieba. Udajemy się zatem do największego kompleksu świątyń. Ze wszech miar jest on godny polecenia. Pochodzące z IX-XI wieku budowle zdobione są z zewnątrz i wewnątrz olbrzymią ilością rzeźb przedstawiających scenki z życia, wyprawy wojenne oraz odważne sceny erotyczne.
Z Khajuraho udajemy się nocnym pociągiem do Delhi (linia ta funkcjonuje już od trzech lat). Bilety na pociąg kupiliśmy z wyprzedzeniem (jeszcze w Varanasi).
15 – 16 listopad: Delhi
Ostatni dzień w Delhi przeznaczamy na zakupy oraz zwiedzenie kompleksu Qutab Minar. Można się do niego dostać autobusem numer 505 odjeżdżającym spod Dworca New Delhi od strony wejścia do stacji metra. Qutab Minar (250 Rs) zwiedzamy w promieniach zachodzącego słońca, kończąc tym samym ostatni etap naszej podróży.